Kadzielnia jest rezerwatem, w którym ochronie podlega najwyższa część wyniosłego skalnego cypla, czyli tzw. Skałka Geologów, wznosząca się pośrodku nieczynnego od 1962 r. kamieniołomu. Na terenie rezerwatu opisano szeregi interesujących zjawisk geologicznych: szczątki fauny (m.in. korali, brachiopodów, ryb i głowonogów), żyłową mineralizację kruszcowo-kalcytową, zjawiska tektoniczne i krasowe. Zostały tu odnalezione między innymi nieznane wcześniej z obszaru Polski gatunki ryb pancernych.

Najpierw zioła, potem zakład wydobywczy

Nazwa wzgórza Kadzielnia pochodzi od zbierania na nim w dawnych czasach ziół na kadzidło dla potrzeb katedry. Około 1770 r. powstał tu z inicjatywy bp. Kajetana Sołtyka pierwszy wapiennik. W 1886 r. pobudowano trzy piece do wypalania wapna. W 1938 r. zakłady Kadzielni zatrudniały około 200 pracowników, którzy wydobywali skałę wapienną do produkcji nawozów, topnika dla przemysłu hutniczego, wapienia dla przemysłu cukrowniczego i mieliwa wapiennego dla hut szkła. Część produkcji przeznaczona była jako kamień budowlany i tłuczeń dla kolejnictwa, część produkowanego wapna przeznaczona była na eksport.

Eksploatację Kadzielni zakończono w 1968 r.

Wyjątkowe skały i jaskinie

Obecnie Kadzielnia stanowi obiekt wyjątkowo interesujący z uwagi na grupę skał wapiennych z żyłami kalcytu i stanowiskami rzadkich roślin oraz cennymi znaleziskami paleontologicznymi. Występują tu także zjawiska tektoniczne i mineralizacyjne.  Kadzielnia to także jedno z najbardziej znanych skupisk jaskiniowych w Polsce. Trzy z 25 jaskiń, których łączna długość korytarzy wynosi 678 m, udostępnia Podziemna Trasa Turystyczna o długości 140 m.

Także we wschodniej ścianie byłego kamieniołomu znajduje się Jaskinia Wschodnia, której korytarze mają 80 m długości. Do jaskini prowadzą 3 otwory odsłonięte podczas eksploatacji wapieni. Jaskinia Prochownia ma 28 m, prowadzi do niej otwór zabudowany metalowymi drzwiami. Główna komora wejściowa jaskini ze sztucznym betonowym stropem była magazynem materiałów wybuchowych w czasie kiedy na Kadzielni wydobywano skałę wapienną. Z komory wychodzą trzy niewielkie korytarzyki. Obok Prochowni znajduje się Jaskinia Odkrywców mierząca 14 m. Za otworem wejściowym znajduje się wąski, szczelinowy korytarz szerokości do 1,4 m i wysokości do 6,5 m.

Z 16 jaskiń, które znajdują się w Skałce Geologów najdłuższą jest Jaskinia Jeleniowska, której główny otwór widoczny jest ze ścieżki prowadzącej na szczyt. Jaskinia ma 36 m długości. Pierwsze publikacje o jaskini, które ukazały się w 1904 r. wspominają o kopalnych szczątkach jelenia, które dały nazwę jaskini.

Kolejną pod względem wielkości jaskinią w Skałce Geologów jest Jaskinia Zwaliskowa długości 24 m. Otwór wejściowy do jaskini został odsłonięty w 1959 r., ale wejście do niej możliwe było dopiero rok później, kiedy obsunęły się bloki skalne tarasujące wejście.

Jaskinia Urwista na Kadzielni, znajdująca się także w Skałce Geologów, ma 18 m długości. Prowadzą do niej dwa otwory, z tego jeden przez 11-metrowy Komin Geologów i wymaga użycia liny. Charakterystyczne są leje i komory wypełnione tzw. czerwoną ziemią zwaną przez geologów „terra rossa”, czyli materiałem czerwono zabarwionym od związków żelaza. W jaskiniach na Kadzielni znaleziono kości żyjących tu wówczas nosorożców włochatych, niedźwiedzi jaskiniowych i gryzoni stepowych. W wyniku dawnej intensywnej eksploatacji wapienia ze wzgórza Kadzielnia pozostało tylko jego wschodnie zbocze, resztki zbocza południowo-zachodniego z przylegającą hałdą, zwaną obecnie Wzgórzem Harcerskim oraz oddzielona głębokim wyrobiskiem Skałka Geologów (295 m n.p.m.).

Skałka Geologów otoczona jest tzw. szmaragdowym jeziorkiem. Niezwykły kolor wody wywołuje zjawisko optyczne – promienie światła odbijające się od zlasowanego wapienia. Kilka lat temu, na skutek eksploatacji wód podziemnych wody z wyrobiska zaczęły zanikać, ale ostatnio znów wypełniają one dno wyrobiska.

Było tu ciepłe morze

Wędrując specjalnie wyznaczonymi alejkami trudno sobie wyobrazić, że ok. 375 mln lat temu w tym miejscu było ciepłe morze, które wówczas znajdowało się nieznacznie na południe od równika. Żyły w nim liczne organizmy, których wapienne szkielety, skorupy i pancerze opadając na dno tworzyły skały osadowe. W tym procesie uczestniczyły także korale rafotwórcze budujące wielkie rafy koralowe.

Wędrując po wzgórzu możemy podziwiać ze specjalnych tarasów malownicze widoki na miasto oraz w kierunku południowym można obserwować panoramę Pasma Dymińskiego z Górą Telegraf, Pasma Posłowickiego z Górą Pierścienicą; w kierunku południowo – zachodnim, przełom rzeki Bobrzy, pasmo Zgórskie z Górą Patrol; w kierunku zachodnim krajobraz Pasma Kadzielniańskiego z Karczówką; w kierunku północnym Wzgórza Tumlińskie.

W wyrobisku kamieniołomu ulokowano jeden z najładniej usytuowanych w Polsce amfiteatrów na 5,5 tys. miejsc, oddany do użytku w 1971 r. w czasie obchodów IX wieków Kielc. W 2010 roku amfiteatr przebudowano.

W okresie zimowym na ścianie północno-wschodniej części Skałki Geologów – Świętokrzyski Klub Alpinistyczny przy współpracy z Geoparkiem Kielce tworzy lodospad – zimową ściankę wspinaczkową.

Przez teren rezerwatu przechodzą szlaki: miejski i spacerowe: zielony i niebieski.

Źródło: Urząd Miasta Kielce