Zamki Joannitów w Polsce

Historia Joannitów w Polsce jest mniej znana, bo nie prowadzili wojen z Polską jak Krzyżacy i nie obrośli w legendy jak Templariusze. Na zachodzie i północy Polskie jest kilka miejsc, których historię tworzyli Joannici i o tym właśnie jest ten artykuł.

Joannici, Szpitalnicy, Kawalerowie Maltańscy to potoczne nazwy jednego z zakonów rycerskich powstałych na fali wypraw krzyżowych. Ich zadaniem w Królestwie Jerozolimskim było utrzymanie wewnętrznego bezpieczeństwa i prowadzenie szpitali. Joannici budowali swoje warownie na Bliskim Wschodzie, otrzymywali również nadania ziemi i przywileje od władców w całej Europie, w tym także na ziemiach polskich (współcześnie). Do Małopolski, na Pomorze Gdańskie, na Śląsk Joannici przybyli już w XII wieku i zakładali swoje komandorie na bazie nadanych majątków. Podobnie było na Pomorzu Zachodnim i nieco później w Nowej Marchii czyli na terenie obecnego województwa lubuskiego. Jednak to właśnie tu przetrwały zamki budowane przez Joannitów.

Na Pomorzu Zachodnim istniała od XII wieku komandoria Joannitów w Stargardzie, ale w 1312 roku Joannici przejęli majątek zlikwidowanego zakonu Templariuszy na ziemi bańskiej i z czasem w Swobnicy utworzyli nową komandorię. Jako siedzibę wybudowali po 1377 roku zamek nad jeziorem. Tradycyjnie był to duży dom mieszkalny i wieża wpisane w mury na planie kwadratu i dość duże podzamcze. Dzięki sąsiedztwu jeziora zamek był otoczony fosą. Joannici gospodarzyli w Swobnicy do wojny trzydziestoletniej. Po wojnie zamek przejęła królowa szwedzka, po zmianach właścicieli kupiła go w 1680 roku żona elektora brandenburskiego. Zamek został przebudowany na trzyskrzydłowa barokowa rezydencję. Z niewielkimi przeróbkach zamek dotrwał do dzisiaj, ale na początku XX wieku został opuszczony i od tego czasu powoli niszczał. PO 1945 roku mieścił biura PGR, potem spichlerz, aż w końcu został pozostawiony własnemu losowi i powoli zamieniał się w ruinę. Po wielu perypetiach obecnie jest zabezpieczony przed dalszą dewastacją, a wieża została zamieniona w punkt widokowy.

Zamek Joannitów w Łagowie zbudowano również około połowy XIV wieku. Joannici nie przejęli dóbr Templariuszy, ale kupili je od ówczesnych właścicieli w 1347 roku i po trzech latach zaczęli budowę zamku z przeznaczeniem na siedzibę komandorii. W Łagowie zbudowano również duży budynek mieszkalny i wieżę, wpisaną w mur obwodowy. Zamek zbudowano na wzgórzu w wąskim pasie między dwoma jeziorami, nie było możliwości budowy fosy, ale miejsce miało naturalne walory obronne. Przez wieki zamek rozbudowywano, m.in. zbudowano mur zewnętrzny, podwyższono wieżę, zbudowano dużą basztę bramną, a w końcu zbudowano pozostałe budynki. W czasie wojny ze Szwedami zamek wpadł w ich ręce w 1640 roku, bezskutecznie był oblegany i nie udało się go odebrać, dopóki Szwedzi go nie opuścili. Na szczęście nie został przez nich zniszczony. Po kasacji zakonów w Królestwie Prus, przeszedł prywatne ręce i dotrwał do dzisiaj. Po II wojnie światowej był cały czas użytkowany i nie został zniszczony. Obecnie jest w nim hotel, ale można wejść na wieżę i podziwiać okolicę (zobacz zdjęcia zamku i poczytaj o Łagowie – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-lagowie/).

Trzeci zamek Joannici zbudowali w Słońsku, na bazie kupionego w 1425 roku dworu rycerskiego. Joannici częściowo zburzyli dwór i zbudowali zamek według własnych potrzeb, znacznie rozbudowany w XVI wieku. Wtedy zbudowano wieże i otoczono zamek fosą. W 1652 roku Szwedzi spalili zamek, który pod koniec XVII wieku został odbudowany jako barokowa rezydencja, chociaż z zachowanymi murami i fosą, a więc cechami obronnymi. Sto lat później fosy zasypano, mury obronne zburzono, ale zamek podzielił los innych zakonnych majątków w Prusach. Ostatecznie dostał się w ręce towarzystwa dobroczynnego, które starało się zachować spuściznę Joannitów poprzez urządzenie muzeum i zorganizowanie zakonnego archiwum. Po drugiej wojnie światowej rozkradziono lub wywieziono co się dało, a zamek został pozostawiony bez opieki. Stopniowo niszczał, a jego los dopełnił się w 1975 roku po pożarze. Od tej pory jest w stanie ruiny, chociaż ostatnio gmin poczyniła starania w celu zabezpieczenia pozostałości (więcej – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-slonsku/).

Warto również wspomnieć o zamku Drahim w Starym Drawsku, gdzie Joannici zbudowali zamek w latach 1360-1366 na bazie dzierżawionego majątku. Zmiany polityczne, które nastąpiły kilka lat później pozbawiły ich tego majątku, ponieważ znalazł się na terenie Polski. Joannici korzystali z zamieszania i dzierżawili nadal ziemie, ale niestety popełnili błąd. Prowadzili własną politykę i chcieli uniezależnić się od Polski, więc Jagiełło na początku XV wieku wysłał wojsko, które zdobyło zamek, a Joannitów przepędziło. Obecnie istnieją ruiny zamku, udostępniane do zwiedzania.

Warto pamiętać o spuściźnie Joannitów, których historia jeszcze się nie zakończyła. Zakon istnieje nadal opierając się jednak nie na posiadaniu majątku, ale działalności dobroczynnej.

/ Artykuł sponsorowany /